Монголчууд бид дэлхийн түвшинд хүрэх тухай ярьдаг гэтэл
Дэлхийд Монголын түвшинд хүрээгүй зүйл олон бий !!!
Хөх азийн цээжин дээр ирж буцахын учир
Хүмүүний алтан заяа энд байхын учир
Тунгалаг шандны толионоос хулантай хамт хөл алдаж рашаан амсхын учир
Тууриан тамгатай хөрсөн дээр унагатай тэмцэж хөлд орохын учир
БИ МОНГОЛДОО МЭНДЭЛСЭЭН
БИ МОНГОЛООРОО ГОЁДОГ …. хэмээн их зохиолч Ш.Гүрбазар эх орноороо бахархан шүлэглэсэн. Тиймээ энэ Монголоор чинь би ч бас гоёдог !.
Монголоороо гоёдог миний бие Өлзийсүрэн овогтой Соёл - Эрдэнэ нь Увс аймгийн Тэс сумын ахлах сургуулийг төгсөөд, улмаар ОХУ-ын Эрхүү хотын ТИС-д (НИ ИрГТУ оросоор) геологийн чиглэлээр суралцаж байна. Би оюутан болсноороо зорилго гэж, гадаад сурсанаараа эх орон гэж юу болохыг мэдсэн. Палеонтологийн шинжлэх ухааны доктор профессор МУИС-ийн Геологийн-Минералогийн тэнхимийн багш А.Пэрлээ нэгэн лекцэн дээрээ “Та бүхэн 10 жилд суралцахын тулд сурдаг байсан бол оюутан болсноор амьдрахын тулд сурдаг” хэмээн хэлсэн, оюутан бидний өглөөнөөc орой хүртэл тасралтгүй үргэлжлэх оюуны хөдөлмөр болон энэ бүхний эцэст эх орны хөгжил гэж, түүнд оруулах миний оролцоо гэж юу болохыг сайтар ойлгосон. Монголчууд бид “Биеэ засаад гэрээ зас гэрээ засаад төрөө зас” хэмээн эрт дээр үеэс сурган хүмүүжүүлж ирсэн. Иймд би юуны өмнө оюунлаг боловсролтой мэргэжилдээ мэргэшсэн, иргэншсэн иргэн болж төлөвших ёстой.
Өнгөрсөн зун Монголын үндэсний олон нийтийн телевизрийн аялалын цаг нэвтрүүлгээр Сингапур улсын тухай гарч байсан санагдана. Сингапур улс маш богино хугацаанд өсрөнгүй хөгжсөн ( Азийн дөрвөн бар улсын нэг ), маш бага хэмжээний газар нутагтай болон ямар ч ашигт малтмалгүй улс. Энэ улсын хувьд хөгжлийн ганц гарц нь иргэнээ оюунлаг боловсролтой иргэншсэн иргэн болгон хөгжүүлж чадсан явдал юм. Мөн түүнчлэн Пакистаны эдийн засагч Махбуб Ульхак хүнийг эдийн засгийн хөгжлийн хөдөлгөгч хүч төдийхэн мэтээр авч үздэг байсан энэ системийг өөрчлөн “Хүний хөгжлийн индекс ” - ийн онолыг боловсруулсан. Түүний энэ онолыг дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч хэрэгжүүлэх болжээ.
Хүн төвтэй улс гүрэнд хөгжил мандан бадарч байдаг!
Өнөөдөр Монголчууд бидний дунд уул уурхай ашигт малтмал нь хөгжилийн алтан бурхан болон нэрлэгджээ. Гэтэл бид 7 грамм цэвэр металлыг 1$-аар экспортолдог, энэ металлаа машин болгоод 10$-аар, онгоц болгоод 100$-аар, электрон болгоод 1000$-аар импортоор эргүүлж авч байна. 1$- ыг 1000$-аар бид сольж байна, 1000$- ын 999$- н цэвэр хүний хөгжил, оюун ухаан.
Эрдмийн хэт цохивол хөгжилийн гал бадармой!
Хорвоо дээр 2 төрлийн азгүйчүүд амьдардаг нэг дэхь нь бодсоноо хийддэгүй хоёр дахь нь юу хийж байгаагаа боддоггүй хүмүүс. Харин би өөрийгээ азтайд тооцож байна, учир нь би зорилгоо биелүүлж, эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах гэж сурч боловсорч байгаа тул. Энэ бүхний дараа миний хэлэх гэсэн үг бол монголчууд бид түүний дотроос улс орны минь ирээдүй болсон оюутан залуус бид өөрөө өөрөөгөө хөгжүүлж оюунлаг боловсролтой иргэншсэн иргэн болгон төлөвшүүлэх нь бидний эх орныхоо хөгжилд оруулж байгаа анхны бөгөөд хамгийн оновчтой алхам.
Эх орныхоо хөгжилд Миний зорилго – Миний оролцоо
Бидний зорилго – Бидний оролцоо.
Иргэн баян бол улс баян Иргэн ухаанлаг бол улс хөгжилтэй ……!!!
2010 оны 1 сард хүний хөгжилийн төвөөс гаргасан тооцоогоор Монголчууд хүний оюуны чадвараараа дэлхийн 200 гаруй орноос 24 дүгээрт, харин хүний хөгжилөөрөө 115 дугаарт оржээ. Энэ тооцооноос хархад бид оюунлаг боловсролтой иргэн болгон хүнээ хөгжүүлж чадваас удахгүй хүний, улсын хөгжилөөрөө дэлхийд тэргүүлэх цаг иржээ. 13 дугаар зуунд бид сэлмээ барин нум сумаа агсан морио унасаар дэлхийн тэн хагасыг эзэлж байсан бол одоо үзгээ барин ухаанаа хурцалж дэлхийд манлайлах цаг иржээ.
Би хийхгүй юм бол хэн хийх юм бэ
Одоо хийхгүй юм бол хэзээ хийх юм бэ !!!
Дэлхийд IQ-аараа тэргүүлдэг 13 дугаар зууны агуу их удирдагч Чингисийн удмын монгол хүн гэдгээ хэзээ ч бүү мартагтун…… !!!
Эх сурвалж: http://soyoloo2020.blog.gogo.mn
За юуны өмнө энэ мэдээг уншиж байгаа танд энэ өдрийн мэндийг хүргье! Нэгэн зүйлийг хэлхэд энэ мэдээг ЭЗМЗ 1а ангийхнаас Номиодоо зориулж байнаа.
F, J болон M ангиллын виз олгох мэдүүлэх, олгохтой холбогдсон үйл ажиллагаа нь Оюутны болон солилцооны зочны хөтөлбөр (ОСЗХ) (Student and Exchange Visitor Program) (SEVP)-ийн дагуу хэрэгжинэ.
Энэ хөтөлбөрт гадаадын оюутан хүлээн авч, сургах эрх олгох, төлбөр, хураамж авах, оюутны хичээлийн жил болон гэр бүлийн гишүүдийн асуудлыг шийдэх, хууль сахиулах асуудал хамаарагддаг.
Сургалтын визтэй холбогдсон иж бүрэн үйл ажиллагааг Оюутны болон зочин солилцооны мэдээллийн тогтолцоо (ОЗСМТ) (Student and Exchange Visitor Information System) (SEVIS) гэж нэрлэдэг.
Энэ нь АНУ-ын хилийн чанадад суугаа консулын бүх газар, ДАБХД-ын хилийн орох боомт дахь албад, сургалт эрхэлж байгаа байгууллагууд, солилцооны зочны хөтөлбөр бүртэй сүлжээгээр холбогдсон мэдээлэлийн технологийн иж бүрэн тогтолцоо юм.
ОЗСМТ нь сургуулийн элсэлт, АНУ-ын виз олгох, нэвтрэн орох, ангилалынхаа дагуу бүртгүүлэх, хаяг, сургалтын хөтөлбөр өөрчлөгдөх, хөтөлбөрийг сунгах, ажиллах зөвшөөрөл олгох асуудлын тухай мэдээллийг холбогдох цаг хугацааны хуваарьтай нь тусгасан байдаг.
АНУ-ын сургуулиуд 2002 оны хичээлийн жилээс эхлэн шинээр гэрчилгээ авах өргөдлөө гаргах боломжтой болсон. Шинэ гэрчилгээ аваагүй ямар ч сургууль 2003 оны 2 дугаар сарын 15-аас хойш ОЗСМТ-ны дагуу бидний урилга гэж нэрлэдэг I-20 маягт олгох эрхгзй болсон.
өөрөөр хэлбэл, 2003 оны 2 дугаар сарын 15-аас хойш АНУ-аас гадна байсан бүх хүний сургалтын визийн мэдүүлэгт ОЗСМТ-ны дагуу олгосон I-20 маягт орсон байх ёстой.
Оюутны болон зочин солилцооны визтэй гадаадын бүх хүмүүс 2003 оны 8 дугаар сарын 1-ээс эхлэн АНУ-ын сургуульд ОЗСМТ-ны дагуу элсэн орох бөгөөд АНУ-ын бүх сургууль үүнээс хойш холбогдох бүх нэмэлт, өөрчлөлт хийх ёстой.
Одоогийн журмаар олон улсын оюутан сургадаг сургуулиуд 2 жил тутамд шинэ гэрчилгээ авах ёстой. Гадаадын цөөхөн оюутан сургадаг жижиг сургуулиуд интернет дахь ДАБХД-ын аюулгүйн вэб.хуудасны ОЗСМТ-ны мэдээлэлд хэрэглэгчийн нэрийг ашиглан нэвтэрч, хянаж зохицуулж байх боломжтой.
Олон оюутан сургадаг томоохон их сургуулиуд праграмм худалдан авч ййрийн сүлжээнд суулгаж, ДАБХД-ын мэдээлэлийг авч ашигладаг.
ДАБХД-аас 79 хуудас ОЗСМТ-ны хэрэглэгчийн гарын авлага, сургуулийн гэрчилгээний хөтөлбөрийн I-17 маягт бөглөх журам, асуулт, хариулт бүхий 36 хуудастай түр гарын авлага гаргасан. Холбогдох мэдээллийг ДАБХД-ын холбогдох вэб.хуудаснаас авч болно.
Цагаачлалын бус оюутны болон оюутны бус ангилалын визтэй гадаадын олон хүний гэр бүлийн гишүүд (эхнэр буюу нөхөр, насанд хүрээгүй хүүхэд) АНУ-д суралцах хүсэлтэй байдаг.
B, F, M-ээс бусад цагаачлалын бус визтэй гадаадын хүмүүсийн эхнэр, нөхөр, насанд хүрээгүй хүүхэд статусаа F, M, J ангиллын оюутны виз болгож өөрчлөлгүйгээр аливаа сургуульд сурч болно.
Харин гэр бүлийн гишүүд зохих ангиллын оюутны визтэй болохоос нааш сургууль дээр буюу сургуулийн гадна ажил хийх аливаа хөтөлбөрт хамрагдах эрхгүй.
B, C, D, Q-1 визтэй гадаадын хүний эхнэр, нөхөр болон насанд хүрээгүй хүүхэд суралцах зорилгоор визээ солиулах (C, D, Q-1 ангиллын визтэй хүн гэр бүлийн гишүүдээ авч ирэхийг зөвшөөрдөггүй) боломжтой боловч цаг хугацаа, нөхцөл байдлаа сайтар шалгаж, зохицуулах шаардлагатай.
АНУ-ын Дээд шүүхийн баримт бичиггүй гадаадын хүмүүсийн бага насны хүүхэд ерөнхий боловсролын сургуульд суралцаж болох тухай шийдвэрийг ДАБХД хүлээн зөвшөөрч, гэрчилгээ олгодог.
F-1 буюу M-1 виз мэдүүлэх анхны алхам нь ДАБХД-аас албан ёсны зөвшөөрөлтэй сургуулиас урилга авсан байх шаардлагатай.
өөрөөр хэлбэл гадаадын оюутан сургах сонирхолтой бүх шатны их, дээд сургууль, коллеж, бүрэн буюу бүрэн дунд боловсролын болон бага сургууль ДАБХД-аас зөвшөөрөл авсан байх ёстой.
Урилга гэж нэрлэдэг I-20 авахаас өмнө тухайн сургууль гадаадын оюутан суралцуулах эрхтэй эсэхийг сайтар судлах хэрэгтэй.
Сургууль F, M визтэй оюутан бүрийн тухай шаардлагатай мэдээлэлийг цаг тухайд нь шинэчилж байхын зэрэгцээ дараах тайлан гаргана:
-статусаа зөрчсөн болон хөтөлбөрөө дуусгаагүй оюутан, оюутан болон түүний гэр бүлийн гишүүний хууль ёсны нэр, хаягийн өөрчлөлт, ОЗСМТ-ны I-20 маягтад дурдсан хөтөлбөрийн хугацаанаас өмнө төгссөн оюутны тухай,
-гэмт хэрэг, хэв журмын зөрчил гаргасан оюутанд сургуулиас хариуцлага хүлээлгэсэн тухай,
-сургуульд бүртгэх, хичээл эхлэх, завсарлах, дуусах хугацаа, оюутны сургуульд элсэн орсон болон хасагдсан, хөөгдсөн тухай болон оюутан бүрийн хаяг, цаашид суралцах нөхцөл, хугацааны тухай.
Оюутан хариуцсан ажилтан ОЗСМТ-д шаардлагатай нэмэлт, өөрчлөлтийг цаг тухайд нь хийгээгүйгээ болж оюутны статус хүчингүй болдог маш хатуу сөрөг үр дагавартай байдаг учир оюутан өөрөө сайн анхаарч, шахаж шаардаж байх нь зүйтэй.
Виз мэдүүлж байгаа оюутны хувьд оюутан хариуцсан ажилтан хамгийн дотнын, хүндэтгэлтэй, сонсож ажиллах ёстой хүн байдаг. Оюутны статусаа хадгалах нь нэн чухал бөгөөд хэцүү асуудал юм.
Сургалт, байр, хоолны зардал, ар талын санхүүгийн дэмжлэг, гадагш, дотогшоо явах, хичээлгүй байх, сургууль дээрээ болон сургуулиас гадуур ажиллах, дадлага хийх бүх асуудлаар оюутан болохоос өмнө ч, болсон хойноо ч гадаадын оюутны зөвлөхтэй ойр дотно хамтарч ажиллах шаардлага гарна.
Итгэмжлэгдсэн сургууль оюутны материалыг хянаж үзээд ДАБХД-ын ОЗСМТ-нд оруулсны дараа I-20 маягт (урилга гэж нэрлэж заншсан) олгодог бөгөөд түүнд оюутны сургалт эхлэх, завсарлах, амрах, нийт суралцах хугацаа, сурах болон бусад үндсэн нөхцөл, болзлыг тусгадаг.
Оюутны төгсөх хугацааг ОЗСМТ өөрөө тооцож гаргадаг бөгөөд энэ хугацааг 60, 30, 15 хоногоор сунгаж, оюутны статус тодорхойлох үндэслэл болгож ашигладаг.
Оюутны F-1, M-1 ангиллын визээр АНУ-д ирэх гадаадын хүний визийн мэдүүлгийг ДАБХД-аас урьдчилан зөвшөөрөх шаардлага байхгүй.
Виз мэдүүлэхдээ DS-156 болон DS-158 маягт (зарим улсын иргэн 14-45 насны эрэгтэй оюутнаас DS157 маягт бөглөхийг шаарддаг) бөглөж, виз мэдүүлсний хураамжийн хөлс төлсөн баримт, 6 сараас доошгүй хугацаагаар хүчинтэй паспорт, зохих журмын дагуу авахуулсан гэрэл зураг хавсаргана.
Сургуулиас олгосон ОЗСМТ-ны I-20 маягт, буцаж ирэхээ нотлох баримт, санхүүгийн дэмжлэг авах эх үүсвэр, суралцах зорилгоо нотолсон нотолгоо, англи хэлний түвшингийн нотолгоо, оюутны сургуульд элсэн суралцах боломжийг харуулсан аливаа нотолгоог мөн хавсаргана.
Оюутны виз мэдүүлж байгаа хүний онцгойлон анхаарвал зохих хамгийн чухал хүчин зүйл нь үнэхээр сурах (bona fide) оюутан гэдгээ нотлон харуулж, итгүүлэх, ХЦА-ийн зөвшөөрөлтэй сургуульд өрөгдөл гаргаж элсэх урилга (I-20) авах, санхүүгийн баталгаа найдвартай байх асуудал юм.
Ихэнх тохиолдолд оюутны сургалтын төлбөрийн баталгааг эцэг, эх, хамаатан садан, найз нөхөд нь гаргадаг учир ихээхэн хариуцлагатай итгэл үнэмшилтэй баталгаа байх ёстой.
Байнгын сургалтаа амжилттай дуусгаж, мэрэгжлийн диплом авах нь H-1B визээр үргэлжлүүлэн ажиллах, хууль ёсоор байнга оршин суух зөвшөөрөл (ногоон карт) авах бэлтгэл шат ч болдог.
Консулын газар сургуулийн I-20 хүлээж аваад түүнд нууцаар байрлуулсан ОЗСМТ-ны “N” үсгээр эхэлсэн 11 оронтой кодыг ашиглан консулын мэдээллийн санд орж, холбогдох тодруулалт хийнэ.
Сургууль нь оюутны шаардлагатай бүх үзүүлэлтийг ОЗСМТ-д суулгасан эсэх, сургуулийн код, нэр, оюутны овог, нэр, төрсөн он, сар, өдөр, төрсөн улс, иргэний харьяалал зэргийг шалгаж, шалгаж, дүнг ОЗСМТ-д оруулж, виз олгосон тухай тэмдэглэл хийнэ.
Виз мэдүүлэгч оюутны шаардлагатай үзүүлэлт ОЗСМТ-д бүрэн, зөв орсон эсэхийг шалгалгүйгээр аль ч консулын газар виз олгохгүй.
Виз хүссэн өрөгдлийг зөвшөөрсөн тохиолдолд консулын газар виз хүсэгчийн паспортад сургуулийн нэр болон ОЗСМТ-ны тэмдэглэл бүхий виз дарж, DS маягтаас бусад баримт бичгийг буцааж өгнө.
Визийг I-20-д дурдсан сургуулийн хичээл, хөтөлбөр эхлэхээс наанадаж 90 хоногийн өмнө олгож болдог боловч оюутан хичээл эхлэхээс 30 хоногоос өмнө АНУ-д ирвэл оруулахгүй байх талтайг анхаарах хэрэгтэй.
F-1 визийн хугацаа гол төлөв 5 жил байдаг боловч визийн хугацаа, оролтын тоог улс бүртэй харилцан адил байх зарчмын үндсэн дээр өөрөөр тохирдог.
Монгол Улсын Засгийн газар, АНУ-ын Засгийн газрын хооронд 2001 оны 7 дугаар сарын 6-д солилцсон ноот бичгээр Монголын оюутанд 6 сарын виз олгохоор тохиолцон, хуульчилсан.
F-1 визийн Үндсэн эзэмшигч АНУ-ын хил дээр ирж, нэвтрэн орох хүсэлт гаргахдаа виз, I-20, цагаачлах далд санаагүй гэдгээ нотлох баримт, санхүүгийн дэмжлэг болон суралцах зорилгоо батлах бүх баталгааг үзүүлнэ.
Цагаачлалын албаны ажилтан визийг хуулбарлан авч, оюутан АНУ-д орсон тухай мэдээллийг ОЗСМТ-д оруулж, сургуулийн оюутан хариуцсан ажилтанд мэдэгдэнэ.
Оюутны паспортад F-1 визээр орсон тухай тэмдэглэл бүхий I-94 карт хавсаргаж, I-20-г нь буцааж өгнө. M-1 визтэй хүний хувьд бараг адилхан журам мөрдөгдөнө. Оюутан ирэнгүүтээ сургуульдаа бүртгүүлэх ёстой.
Оюутны статусаа хадгалж чадахгүй бол албадан гаргагдах аюул нүүрлэх бөгөөд сургуулиа төгсч чадахгүй бол ногоон карт горьдлого багатай болно гэсэн үг.
ЭЛЧИН САЙДЫН ЯАМНЫ КОНСУЛЫН ХЭЛТЭС
АНУ-д сурч, ажиллаж, амьдарч байгаа монгол иргэд, тэдний ар гэр, ах, дүү, төрөл төрөгсөдөд зориулан АНУ-ын цагаачлалын хууль тогтоомжийн шинэчлэлийн чиг хандлага, нэмэлт өөрчлөлт, анхаарах асуудал, монгол иргэдэд зайлшгүй шаардлагатай зарим ангиллын визэнд тавигдах шаардлага, бүрдүүлэх баримт бичиг баримтын болон Монгол Улсын зайлшгүй мэдвэл зохих хууль тогтоомж, бодлогын баримт бичгийн талаар Монгол Улсаас АНУ-д суугаа ЭСЯ-ны Консулын хэлтсээс вэб.хуудсаараа дамжуулан иргэдийн сонирходог, түгээмэл асуудалд хариулах замаар тайлбар, мэдээл, зөвлөлгөө өгч байх болно.
Хөтөлд солонго татаж, гурван нар мандсан мэт харагдаж байгаа талаар бид мэдээлсэн. Мөн Дарханаас тэнгэрт хавирган сар мэт солонго татаж, таван нар харагдаж байна гэсэн мэдээлэл ирсэн юм. Харин нийслэлд өчигдөр солонго татаж харагдаж байсан гэнэ. Хөтөлд болж байгаа энэ гайхалтай үзэгдлийн талаар иргэд манайд мэдээлэл ирүүлсээр байна. Ингээд Хөтөлийн уншигчийн маань ирүүлсэн гэрэл зургийг харуулж байна. Уг гэрэл зургийг сонирхогчийн аппаратаар авсан тул илүү нарийн харагдахгүй байж болох талтай гэж буй ч гайхамшигтай сонин үзэгдэл болж буй нь тод харагдаж байна. Энэхүү өнөөдөр 11.36 цагт авсан энэ зургийг Хөтөл тосгоны Засаг дарга С.Энхтайван манайд илгээсэн юм.
Энэ талаар Одон орон, гeофизизийн судлалын төвийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Д.Батмөнхөөс тодрууллаа.
-Дүн өвлөөр тэнгэрт солонго татах нь байгалийн онц үзэгдэл мөн үү. Ямар учраас өвөл солонго татдаг юм бэ?
-Зун борооны дараа солонго татдаг шүү дээ. Түүнтэй адилхан байгалийн үзэгдэл явагдаж байна гэж ойлгож болно. Нарны гэрэл борооны дуслууд дээр ойж солонго хэлбэрээр үзэгддэг шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, нарны гэрэл цасан ширхгүүд дээр ойж тэнгэрт солонго болон харагдаж байгаа юм. Хачирхаад гайхаад байх асуудал биш.
-Зуд болохын дохио мөн үү?
-Байгалийн үзэгдэл. Болж л байдаг процeсс шүү дээ.
Цаг агаар эрс хүйтрэхэд нарны гэрэл ойж гурав мэт харагдахыг монголчууд нар чихтэх гэж нэрлэдэг юм байна. Нарны хоёр талд чих мэт хоёр жижиг нар харагддаг учир ингэж нэрлэдэг. Монголчууд энэ үзэгдлийг эртнээс мэдэх бөгөөд хөдөөгийнхний хувьд нэг их гайхаад байхаар үзэгдэл биш гэж зарим хүн тайлбарлаж байна. Харин Улаанбаатарт утаа их байгаа учир тод харагдахгүй байгаа бололтой. Ж.ГЭГЭЭ
1994 онд 10-р ангиа тєгсєх vедээ би компьютерийн програм хангамж мэргэжлээр цаашид суралцах хvсэлтэй байсан ба "Лам болоё гэвэл Тєвд руу" гэдэг шиг энэ мэргэжлийг эзэмшие гэвэл Билл Гейтс-ийн нутаг болох Америкийг зорих нь зvvтэй гэж сэтгэв. Ингээд гадаад далайн цаана буй энэ орон руу шурган орох нvх сvв, орсон хойноо гэрээсээ мєнгє таталгvй эрдмийн мєр хєєх арга зам хайж эхлэв. Зєвхєн Америк очих зардлаа тєлєх чадвартай байсан тул миний хамгийн чухал зорилго бол элсэн орсон сургуулиасаа scholarship буюу тэтгэмж хvртэх явдал байлаа. Тэр vед интернет хэрэглээ Монголд єргєн дэлгэрээгvй, америкийн их сургуульд сурахаар очсон монголчууд цєєн байсан тул надад тустай мэдээлэл их хомс байв. 10-р анги тєгсдєг жилээ учираа сайн олоогvй, англи хэл eрдєє 2 жил оройгоор vзсэн, eр нь бэлтгэл муу байсан тул Монголдоо сургуульд сурч байх хоорондоо америкийн сургуульд элсэх оролдлого хийхээр шийдээд конкурсенд уралдаж, КТМС (Компьютерийн Техник Мэргэжлийн Сургууль)-д элсэн оров.
Тэр vед Монгол дахь АНУ-ын элчин сайдын яамны номын сан нийтэд нээлттэй байсан бєгєєд тэдний сан америкийн их дээд сургуулиудын жагсаалт, тэдний тухай нарийвчилсан мэдээлэлтэй боть номууд болон элсэлтийн шалгалтуудад бэлдэх сурах бичгvvдээр арвин байв. Эдгээрээс судалж vзэхэд америкийн их сургууль (college эсвэл university)-д ороход гадаадын оюyтнууд 2 тєрлийн элсэлтийн шалгалт єгєх хэрэгтэй байв, нэгд TOEFL, хоёрт SAT. Энэ шаардлага одоо ч хэвээр.
Энд тодруулахад Амeрикт college гэдэг нь 4 жилийн бакалаврын зэргийн сургалттай сургууль бa university гэдэг нь бакалавр, дээр нь нэмээд мастeрын эсвэл докторын зэргийн сургалттай сургуулийг хэлнэ. Коллежийн оюутан гэдэг Монголд байдаг шиг чанар муутай хувийн сургуулийн оюутан гэсэн vг биш харин college эсвэл university-д бакалаврын зэргээр сурч байгаа оюутан юм. 2 жилийн сургалттай сургуулийг community college гэх бєгєєд энэ нь бакалаврын зэргийн эхний 2 жилийн мэдлэгийг олгоно. Community college-vvд хэдийгээр тєлбєр багатай ч, тэтгэмж огт олгодоггvй тул би тэдгээрийг сонирхоогvй юм.
TOEFL (Test of English as a Foreign Language) шалгалт нь зєвхєн англи хэлний мэдлэг шалгадаг, тухайн оюутан америк сургуулийн лекц, сургалтын материалыг ойлгож чадax эсэхийг шалгадаг. Энэ шалгалт нь англиар унших, бичих, сонсох, ярих чадварыг copинo. Энэ шалгалтыг Монголд жилд хэд хэдэн удаа авдаг бєгєєд хэдэн жилийн ємнє цаасан дээр авдаг байсан бол одоо компьютер дээр авдаг болсон. Би англи хэлийг нилээд шаргуу 3 жил vзэж байж энэ шалгалтыг єгсєн бєгєєд эхний удаад єгєхдєє нийт болoмжит 650 онооноос 450 орчим авсан санагдана. Ихэнх сургуулиуд 500-550 оноо шаарддаг бєгєєд тэр vед xypaaмж нь харьцангуй бага ($50) байсан тул би хэдэн сар бэлдэж байгаад дахин єгч 550 оноо авсан билээ. Харин одоо тєлбєр нь $140 болсон байналээ. TOEFL нь шаардлагатай шалгалт боловч тухайн оюутний ерєнхий мэдлэгийн шалгуур биш тул тэтгэмж авахад тус нэмэргvй билээ. Тухайн сургуулийнхаа наад захын шаардлагатай оноог авахад хангалттай, тvvнээс дээш оноо авлаа гээд илvv урамшуулал хvртэхгvй.
SAT (Scholastic Assessment Test) шалгалт нь ерєнхий мэдлэг шалгадаг бєгєєд америк болон гадаадын оюутнууд ялгаагvй єгдєг элсэлтийн шалгалт юм. Энэ шалгалт нь математик, эргэцvvлэн бодox, нaйрyyлaн бичих гэх мэтийн 3 хэсгээс бvрдэнэ. Энэ шалгалтны математикийн хэсэг нь монгол залуучуудад хялбархан санагдах ёстой учир нь 6-р ангиас дээшхи материал ирэхгvй. Хамгийн гол нь математикийн хэллэгийг англиар мэддэг, єгvvлбэртэй бодлогыг англиар ойлгодог, мєн богино хугацаанд олон асуултанд тvргэн хариулж чаддаг байх хэрэгтэй. SAT шалгалтны хэл зvйн хэсэг нь гадаадын оюутнуудад маш хэцvv санагдана, яагаад гэвэл америкчvvдын тvвшинд тааруулан зохиосон тест юм. Америкийн дунд сургуульд математикийн сургалт муу ч, хэл уран зохиол дээр маш их анхаардаг. Ихэнхи иx сургуулиуд SAT дээр наад зах нь 1100-1200 оноо шаарддаг бєгєєд тэтгэмж авахын тулд аль болох єндєр оноо авбал сайн. Нийт боломжит оноо нь 1600, шалгалтны xypaaмж нь $40 юм.
Зарим сургуулиуд SAT шалгалт шаардахгvй тохиолдол бий, ялангуяa єєрсдийн зардлаар сурах оюутнуудад энэ нь хатуу шаардлага бус харин сайн дурын байх жишээтэй. Гэхдээ тэтгэмж авахын тулд энэ шалгалтыг єгєхєєс єєр арга зам бараг байхгvй. Тэтгэмж авахад бусад элсэлтийн материалvvд бас нєлєєтэй, жишээ нь дунд сургуулийн дvн (High School GPA), эрдмийн зорилгоо илэрхийлсэн захиа (Statement of Purpose), багш нарын бичсэн тодорхойлолт (Letter of Recommendation) гэх мэт. 1994-1996 оны vед SAT шалгалтыг Монголд тогтмол авдаг газар байгаагvй бєгєєд тусгай зєвшєєрєл авч, АНУ-ын элчин сайдын яамны мэдээллийн албатай тохиролцож байж авдаг байсан. Би єєрєє энэ шалгалтыг єгєєгvй бєгєєд єєрийн онцлог байдлыг тайлбарлан элсэлтийн материалдаа бичсэн билээ. Харин сvvлд 2001 онд би дvvгээ америкийн сургуульд ороход нь тусалж байхдаа энэ шалгалтыг єгvvлсэн билээ.
*************
Би нийтдээ 10 гаруй сургуулиудад элсэлтийн материал бvрдvvлж явуулсан бєгєєд эдгээр сургуулиудаа дээд, дунд, доогуур зиндаанаас хольж сонгосон. Дээд болон дунд зиндааны сургуулиудийн элсэлтийн мэдvvлгийн xypaaмж нь $30-50 тєлбєртэй байсан. Надад мєнгєний боломж муу байсан мєн тэр vед Moнгoлooc тєлбєрийг чекээр тєлєх эсвэл дансаар шилжvvлэх боломж муу байсан тул би эдгээр сургуулиудад элсэлтийн мэдvvлгийн xypaaмжaaс чєлєєлж єгєєч гэж захиа бичиж, зарим нь зєвшєєрсєн юм. Дашрамд дурдахад зарим сургуулиуд элсэлтийн материалыг 12 сард хvлээн авч дуусдаг, зарим нь 3 сар хvртэл хvлээн авдаг (хичээл нь 8, 9 сард эхэлнэ). Тийм учраас элсэлтийн бэлтгэл ажил 1 жилийн ємнєєс эхлэвэл зохино. TOEFL, SAT шалгалтуудаа 9-11 сард єгвєл зvгээр. Ингээд 1997 оны 1 сар гэхэд би бvх элсэлтийн материалиvдаа явуулж дуусгаад хариугаа хvлээсэн. 3 сарын vед хариунууд ирж эхэлсэн. Зарим нэг сургуулиуд тэтгэмж єгч чадахгvй боловч элсэн орж болно гэсэн. 2 сургууль надад тэтгэмж олгоё гэсэн. Thiel College сургалтын тєлбєрийн 2/3 хувийг хєнгєлж єгєе гэсэн боловч энэ нь хувийн сургууль байсан бєгєєд vлдсэн хэсэг нь жилийн $6,000 байсан тул би энэ сургуулийг мартcан.
Concord University мєн тєлбєрийн 2/3-ыг хєнгєлж єгєе гэсэн бєгєєд энэ нь улсын сургууль байсан тул vлдсэн хэсэг нь жилийн $2000 болсон юм. Ар гэрийнхэнтэйгээ ярилцаад Concord University-д ямарч байсан зvрхэлж очоод тэтгэмжээ 100% болгох арга олно гэж шийдээд анх 1997 оны намар би Амeрик орны єндєр босгыг даван орж ирээд хичээлдээ орсон билээ. Хичээлийнхээ хажуугаар сургууль дээрээ аар саар ажил хийж байр, хоолныхоо мєнгєтэй залгаад байсан. Мєн сургуулийнхаа багш нap, захиралтай маш найpcaг харьцаа тогтоож жилийн дотор тэтгэмжээ 100% болгож чадсан билээ. Гэхдээ энд бичсэн шиг тийм ч амархан байгаагvй, аргаа барчихаад байхдаа захирлынхаа ємнє нулимс дуслуулан байж гуйсан. Мєн энэ сургуульд байх хугацаандаа би элдэв янзын гадны тэтгэмжинд мэдvvлэг явуулсан боловч нэг нь л бvтэлтэй болсон. Энэ нь Hangin Gombojab Memorial Scholarship байсан юм. Энэ нь Indiana University дээр байрладаг Mongolia Society-аас жил бvр зохион явуулдаг тэтгэмжийн шагнал бєгєєд Aмерикт сурч буй 1 монгол оюутанд нэг удаагийн $2,500 тэтгэмж олгодог юм. Энэ тэтгэмж туйлдаж явсан vед надад их нэмэр болсон. Би Concord University-ийг 2001 оны хавар алтан мeдалтай тєгссєн (4.0 GPA).
*****************
Америкт бакалаврын зэргээр vнэгvй сурах эрх олох нь дотоодын болон гадаадын оюyтнуудад ялгаагvй хэцvv, ховор тохиолдол бєгєєд тэтгэмж авах завшаан нь сонгосон мэргэжлээс хамаарахгvй. Коллежд элсэж байхдаа мэдvvлэгтээ ямар ч мэргэжил сонгож болно эсвэл шийдээгvй байна гэж ч болно, тэгээд сvvлд нь мэргэжлээ сонгож, сольж болно. Харин магистp, эсвэл докторын зэргээр vнэгvй сурах боломж элбэг олддог бєгєєд боломж нь мэргэжлээс маш их хамаарна. Шинжлэх ухаан, инжинерийн мэргэжилтэнгvvдэд элбэг олддог байхад, харин анагаах ухаан, санхvv, хуулиар суралцах оюутнууд єєрсдийн xaлaacнaac тєлнє. Энэ нь сургуулиудийн санхvvжилт хаанаас ирж байгаахаас хамаарч байгаа юм. Шинжлэх ухаан, инжинерийн чиглэлээр оюyтнуудаар судалгааны ажил хийлгvvлэх сонирхолтой компани, байгууллагууд сургуулиудад их тэтгэлэг єгдєг. Eр нь коллежд орохдоо аль хямдхан, єгєємєєр тэтгэмж олгодог сургуулийг сонгоод дараагийн шатны сургуулиа чанараар нь шилж сонгох боломжтой юм. Дашрамд хэлэхэд Монголд бакалавраа авсан оюутнууд Aмерикт магистp, докторын зэргийн программд vнэгvй cурах боломжтой юм. Нэг бол элсэн орж буй сургуулиасаа шууд тэтгэмж авч, эсвэл эх орноороо дамжуулан Fulbright, Soros-ийн сангын тэтгэлгээр ирж болох юм.
Би коллежийнхээ 4 дэхь жилийг эхэлж байхдаа дараагийн шатны сургуулийн элсэлтэнд бэлдэж эхэлсэн. Mагистp, докторын зэргийн сургуульд элсэхэд аль ч мэргэжлийн оюутнууд GRE гэдэг элсэлтийн шалгалт єгдєг (хууль, санхvv, анагаах ухаан тус тусдaa oнцлoг шалгалттай). GRE (Graduate Record Examinations) нь математик, сэтгэн бодох, хэл зvй гэсэн 3 хэсэгтэй бєгєєд нийт 2400 оноо авах боломжтой байв (одоо vед 1600). Би 2270 оноо авсан бєгєєд компьютерийн шинжлэх ухаанаар Aмерикт толгой цохьдог гэсэн 9 сургуульд элсэлтийн єргєдлєє єгч дараахь 3 сургуульд vнэгvй сурах урилга авсан: University of Illinois at Urbana-Champaign, Georgia Tech, Purdue University. 2001 оны намар би University of Illinois at Urbana-Champaign-д элсэн орж мaстерын зэргээ аваад одоо энэ сургуульдаа докторын зэргээр vргэлжлvvлэн сурч байгаа билээ. Энэ сургуулиас надад бусад олон оюутнуудын адил тэтгэмж олгодог бєгєєд энэ тэтгэмж нь сургалтын тєлбєрийг 100% хєнгєлж, мєн сар тутам стипeнд олгодог билээ.
Нийтийн тээврээр оюутнуудын үнэгүй зорчих зардлыг нийслэлийн төсвөөс гаргуулахаар шийдвэрлэсэн. Тодруулбал, оюутнууд автобусаар цахим картаар үнэгүй үйлчлүүлж, түүнийг нь унших төхөөрөмжийг нийтийн тээврийн хэрэгсэлд суурилуулахад 30 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг нийслэлээс гаргах юм байна. Нийслэлийн жилийн төсөв нийтдээ 60 тэрбум төгрөг. Гэтэл тал хагас нь ийнхүү оюутнуудын автобусаар зорчих хөнгөлөлтийн билeт тэргүүтэн болон хувирсан нь Боловсрол соёл, шинжлэх ухааны яам, Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын хооронд бяцхан маргаан дэгдээгээд байгаа. Тээврийн газрын даргын мэдээлснээр 80 мянган оюутан автобусаар үнэгүй зорчих бөгөөд үүнээс 47 мянга нь хөдөө орон нутгийн оюутнууд гэнэ. Тиймээс дээрх мөнгийг Боловсрол соёл, шинжлэх ухааны яам гаргах ёстой гэсэн байр сууриа Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар илэрхийлж буй юм. Нийтийн тээврээр үнэгүй үйлчлүүлэх оюутны зардлыг хаанаас, хэн даах нь татвар төлөгчдийн хувьд ялгаагүй. “Готов нь авна уу, Мятав нь авна уу хамаагүй” гэгчээр 30 тэрбум төгрөгийг Боловсрол соёл, шинжлэх ухааны яам эсвэл Засаг даргын Тамгын газрын данснаас гаргах уу гэдэг нь сонин биш. Дээрх мөнгийг төсөв бүрдүүлэгчдийн “халаас”-наас шимэх нь тодорхой болсон.
Нийслэл хотод гүүрэн гарц тавих асуудал ид яригдаж, энэхүү бүтээн байгуулалтыг хийх ёстой гэсэн шийдвэрийг УИХ-аас гаргав. Гүүрэн гарцыг барьснаар гол замуудад үүсдэг авто машины ачаалал эрс багасах гэнэ. Уг бүтээн байгуулалтад нийтдээ 20 орчим тэрбум төгрөг шаардлагатай юм байна. Тэгвэл нийтийн тээврээр оюутнуудыг үнэгүй үйлчлүүлэхэд татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс гаргаж буй мөнгөөр нэг гүүрэн гарц элбэгхэн барьчихаар байгаа биз. Тэрхүү 30 тэрбум төгрөгийг заавал оюутнуудад зарцуулах ёстой юм бол үүнээс өөрөөр шийдэх олон асуудал олон байгааг сануулахад буруудахгүй байх. Жилийн жилд хөдөө орон нутгаас цөөнгүй оюутнууд Улаанбаатарт ирдэг. Тэдний хувьд хаана амьдрах вэ гэсэн томоохон асуудалтай тулгардаг агаад айлын хатавчинд толгой хорогдох оюутнуудад амьдрах байр хамгийн чухал, хамгийн эрэлттэй зүйл байдаг, шүдний өвчин байдаг билээ. Нийслэлийн удирдлагуудын “наашаа харж инээж, цаашаа харж уйлан” байж өгөх 30 тэрбум төгрөгөөр оюутнуудад орон орон, амьдрах байр бариад өгчихвөл аль аль талдаа ашигтай шийдвэр, ашигтай бүтээн байгуулалт болох юм. Гучин тэрбум төгрөгөөр гурван мянган оюутны байр барихад элбэгхэн хүрэлцэнэ гэсэн дүгнэлтийг барилгын салбарын мэргэжилтнүүд өгч байна. Оюутны байр барьснаар олон оюутан толгойн өвчнөөсөө салж, энэ нь нийслэлийн бас боловсролын салбарын асуудал төдийгүй нийтийн тээврийн ачааллыг багасгахад ихээхэн том хөрөнгө оруулалт болох ойлгомжтой. Жилээс жилд уналтад орж, ашиггүй ажиллаж байгаа нийтийн тээврийнхнийг ядарсан дээр зүдрээж байснаас оюутны байр бариад өгчихвөл оносон шийдэл болох бус уу.
Ж.ЭРХЭС
МУИС-ийн утга зохиолын ажилтны нэгдvгээр дамжааны оюутан Э.Уянгатай ярилцлаа. Тэрбээр телевизийн олон ангит Хэцvv анги" киноны Сувдын дvрийг бvтээсэн юм.-"Хэцvv анги" гарч дууслаа. Сэтгэгдэл ямар байна?
